Refleks Nedir? Refleks Çeşitleri Nelerdir ve Refleks Muayenesi Nasıl Yapılır?

Refleks Nedir?

Refleks

Refleks vücudun içinden veya dışarıdan gelen uyarılara karşı kişinin bilincinde olmadığı ve merkezi sinir sistemi aracılığıyla gerçekleştirdiği haraket,salgı gibi otonom cevaplardır.

Bu makalede refleks çeşitleri nelerdir, refleks muayenesi nasıl yapılır, refleks arkı nedir, refleks nasıl gerçekleşir gibi soruların cevabını bulabilirsiniz.

Refleksin 3 Bileşeni

1-)Resepsiyon(algılama)

Dış uyaranların reseptörler aracılığı ile tanınmasıdır. Bir reseptör dış uyaranı impuls kodlaması ile merkezi sinir sistemine bildirir. Örneğin ısının derecesi arttıkça impuls frekansı da artış gösterir.

2-) Kondüksiyon (ileti)

İmpulsların periferden merkeze, merkezden de perifere iletilmesidir. Kondüksiyon periferik ileti ve santral ileti olarak 2'ye ayrılmıştır.

3-) Reaksiyon


Uyarının iletildiği efektör organın uyarana karşı verdiği cevaptır.Örneğin efektör organ kas ise kasılır; salgı bezi ise sekresyon(salgılama) yapar.

Refleks Arkı(Yayı) Nedir?

Bir Refleks Arkı

Bir refleksin gerçekleşmesi için, refleks arkı(yayı) denen beş yapının fonksiyonel olması gerekir.

– Duyusal reseptör:İlk başta uyarıyı algılayan kısımdır.

– Afferent sinir:Uyarıyı refleks merkezine getiren iletim yoludur.

– Refleks merkezi:Uyarıya uygun cevabı oluşturan ana kısımdır.

– Efferent sinir:Uyarıyı cevabı uygulayacak olan efektör organa götüren iletim yoludur.

– Effektör organ:Cevaba uygun haraketi veya görevi yapacak olan kısımdır.

Vücutta Refleks Nasıl Gerçekleşir?

Ele iğne batınca eli geri çekme olayı herhangi bir refleksi anlatmak için iyi bir örnektir.Aslında bu tür bir refleks ağrı(nosiseptif) refleks sınıfına girer.Şimdi bu olayı madde madde inceleyelim.

1-)Güçlü ve acılı bir uyaran(elin kızgın ateşe değmesi) nosiseptif reseptörler(ağrıyı algılayan duyu reseptörleri) tarafından algılanır.Duyu reseptörleri tarafından bu ağrı ve acı sinir sinyaline dönüştürülür.

2-)Duyu nöronları(afferent nöronlar) bu uyarıyı spinal korda(omurilik) iletir.

3-)Spinal kordda afferent nöron bir taraftan motor nöronla sinaps yaparken bir taraftan da inhibitör ara nöronlara uğrar.Ara nöronlar haraketi gerçekleştirecek olan yani eli geri çekecek olan kasa karşı çalışan antagonist kasları resiprokal olarak devre dışı bırakır.Bunun sebebi eli geri çekme refleksinin doğru ve hızlı yapılabilmesidir.

4-)Uyarıyı alan motor nöron uygun kasa iletiyi iletir.Böylelikle kasta elektriksel sinyal mekanik cevaba dönüştürülerek kontraksiyon meydana gelir ve el geri çekilmiş olur.

5-)Tüm bu olaylar meydana geldikten sonra acı duygusu beyine iletilir ve his algılanır.Bu da eli geri çekme refleksinin düşünsel olmadıgını yani beyine bağlı olmadan kendiliğinden otonom olarak gerçekleştiğini açıklar.

Refleks Çeşitleri Nelerdir? Refleks Muayenesi Nasıl Yapılır?

Doğuştan Gelen(Kalıtsal) Refleks

Doğuştan gelen refleks, kişinin kalıtımsal olarak doğuştan kazandığı reflekslerdir.Aynı türdeki bireylerde görülür.Bu tür refleksler beyinle hiç bağlantısı olmadığı için omuriliğin kontrolündedir.

Örnek olarak öksürme,hapşırma,ele iğne batınca geri çekme,bebekteki emme davranışı,hapşırırken gözü kapatma davranışları verilebilir.

Sonradan Gelen(Şartlı) Refleks

Kişinin daha sonra öğrenme olayı ile kazandığı reflekslerdir.Bireylere göre farklılık göstermektedir.

Örnek olarak bisiklete binmek,araba kullanmak,ezbere şarkı söylemek,limon görüldüğünde ağzın sulanması,örgü örmek verilebilir.

Ayrıca şartlı refleks denince akla ilk gelen Pavlov'un köpeğidir.Pavlov köpeğine her yemek vermeden önce elindeki zili çalar.Köpek de buna alışmış bir duruma gelir.Daha sonra Pavlov her zili çaldığında köpek yemeği görmese bile salyalarını akıtmaya başlar.Bu da şartlı refleksin en iyi örneklerindendir.

Tendon Refleks Çeşitleri

Refleksleri aslında normal olan bir kişide tendon reflekslerini almada güçlükle karşılaşılabilir. Bu durumda refleksler hastanın dikkatini başka yöne çeken kolaylastırıcı manevralar ile tekrar muayene edilir. Örneğin hastadan kenetlenmis ellerini sıkıp gevsetmesi, üçer üçer sayması istenir. Bunlardan birincisine Jendrassik manevrası adı verilir.

1-)Patella(Diz) Tendon Refleksi

Patella Refleksi

Hasta muayene masasının kenarına oturarak ayaklarını sarkıtmış durumdayken patella tendonuna vurulur.Ya da hasta sırtüstü yatar durumdayken hekim kolunu her iki dizin arkasından geçirerek bacakları hafif fleksiyonda tutar ve patella tendonlarına sırasıyla vurur.

•Normal cevap bacağın ekstansiyonudur.(bacağın ileri itilmesi)

•Uyarıda Görev Alan Periferik Sinir : Nervus Femoralis

2-)Aşil Tendon Refleksleri

Aşil Tendon Refleksi

Kişi ayakta iken, bir bacağını bükerek sandalye üzerine 90 derecelik açı yapacak şekilde yerleştirdikten sonra, refleks çekiciyle aşil tendonuna vurulur.

•Normal cevap ayak bileğinin planter fleksiyonudur.(Ayak bileğinin kıvrılarak ayağın vücutta uzaklaşması)

•Uyarı Görev Alan Periferik Sinir: Nervus tibialis.

3-)Biceps Tendon Refleksi

Biceps Tendon Refleksi

Önkol dirsekten yarı fleksiyonda iken sol el baş parmağı biseps kasının tendonu üzerine yerleştirilip
üzerine çekiçle vurulur.

• Normal cevap ön kolun fleksiyonudur.(Ön kolun vücuda doğru çekilmesi)

• Uyarıda Görev Alan Periferik Sinir: Nervus musculocutaneus

4-)Triceps Tendon Refleksi

Triceps Tendon Refleksi

Omuz abduksiyonda iken önkol bedene paralel pozisyonda tutularak serbestce aşağıya sarkıtılır. Bu durumda triseps tendonuna vurulur.

• Normal cevap ön kolun ekstensiyonudur.(Ön kolun vücuttan uzaklaşması)

• Uyarıda Görev Alan Periferik Sinir: Nervus radialis

5-)Stiloradyal Tendon Refleksi

Stiloradyal Refleks

Kol yarı pronasyonda iken radiusun stiloid çıkıntısını vurur.

• Normal cevap önkolun fleksiyon ve hafif supinasyonudur. Parmaklarda da hafif bir fleksiyon görülebilir.

• Uyarıda Görev Alan Periferik Sinir : Nervus radialis



6-)Çene Tendon Refleksi

Çene Tendon Refleksi

Hasta ağzını hafifçe açar ve alt çenesini serbest bırakır. Hekim sol el işaret parmağını alt dudağın altına koyar ve üzerine refleks çekici ile vurur.

• Normalde ya hiç cevap alınmaz veya çenede yukarı doğru hafif bir hareket hissedilir.

• Uyarıda Görev Alan Periferik Sinir : Nervus trigeminus

Yüzeyel Refleks Çeşitleri

Yüzeyel refleksler başlıca mukoza ve deri refleksleri olarak ayrılır.Mukoza refleksleri de kendi içinde kornea,yumuşak damak ve farinks refleksi; deri refleksi de Babinski(taban derisi) ve karın derisi refleksi olarak ayrılır.

Kornea refleksinde korneaya bir pamuk parçası ile dokunulursa göz kapakları kapanır.

Farinks refleksi, kusma refleksi olarak da adlandırılır.Ucu bükülmüş bir kağıt parçası veya sert pamuk ile yumuşak damağa dokunulur. Bu muayenede yumuşak damak yukarı kalkar, farinks kasılır ve hasta öğürür.Bu refleksin alınmaması durumunda glossofaringeus,vagus sinirlerinde yada beyin
odaklarında problem gösterir.

Babinski refleksinde ayak ucu künt bir cisimle dış kenarı boyunca topuktan orta parmak metatarso-falengeal eklemine dogru çizilir. Normal cevap parmakların fleksiyonudur.Yani parmaklar ayak sırtına doğru çekilmelidir.Bu durumda Babinski negatif ibaresi kullanılır.Eğer parmaklar ekstansiyon durumunu gelirse bu durum patolojiktir ve Babinski pozitif ibaresi kullanılır.

Karın derisi refleksi muayenesinde hastaya dizlerini hafifçe büküp, sırt üstü yatması söylenir. Sert bir cisimle hastanın derisi dıştan içe doğru çizilir .Göbek çizilen tarafa doğru çekilir. Karın derisi refleksleri yaşlılarda, şişman kişilerde, çok doğum yapmış kadınlarda alınmayabilir.

Kremaster testis refleksinde uyluk iç kısmı çizildiğinde aynı taraftaki testis yukarı çekilir.

Viseral Refleks Çeşitleri

1-)Pupilla(ışık) Refleksi

Pupilla ve Yoldaşlık Refleksi

En sık yapılan refleks muayenelerinden biridir.Kişinin gözüne ışık tutularak yapılır.Beklenen her iki gözdeki pupillanın da(göz bebeği) daralmasıdır.Göze ışık tutulduğunda pupilla ışık refleksinin afferent yolağı olan optik sinir bunu algılar ve her iki taraf Edinger-Westphal nukleusuna iletir.Bu nukleuslardan çıkan lifler efferent yolak olan oculomotor sinir içerisinde ganglion ciliareye ulaşır.Buradan ayrılan lifler de musculus sphinter pupillayı inerve eder.Bu kasın inerve edilmesiyle iris kasılır ve göz bebeği daralır.

2-)Akomodasyon Refleksi

Akomodasyon uyum anlamına gelmektedir. Yakındaki bir cisme bakılırken akomodasyon artar ve pupilla daralır.Uzağa bakarken akomodasyonun azalmasıyla birlikte pupilla genişler. Bu nedenle pupillanın uzaklığa uyarak çapının değişmesine akomodasyon refleksi adı verilir.

3-)İndirekt Işık (Yoldaşlık) Refleksi

Genel olarak her iki göz aynı miktarda ışık alır, fakat gözün birine düşen ışık miktarı değiştirildiğinde yalnız bu gözün pupillası değişmez, diğeri de buna katılır. Işık miktarıyla bir gözde meydana gelen pupilla refleksine "Direkt Işık Refleksi", buna katılan gözün pupilla refleksine ise "İndirekt (Yoldaşlık veya konsensüel) Işık Refleksi" adı verilir.

Yeni Doğan (Neonatal) Refleksleri

Yetişkinlerde öğrenmenin de katkısıyla birçok refleks gelişir.Ama bebeklerde doğuştan olan refleksler vardır.Bunların en önemlisi ve en sık gözleneni emme refleksidir.Diğer başka refleksler de bulunur ve hekimler doğan bebeğin sağlıklı olup olmadığını anlamak için bu testleri uygular.Eğer istenilen cevap alınmıyorsa uygun şekilde raporlanır.Örneğin bu cevapsızlık yeni doğan bebekte sinir sistemi ve beyinde bir sorun olduğunun göstergesi olabilir.Diğer refleksler şunlardır:

1-)Tonik boyun refleksi (Bebek yatar konumdayken kafasının bir tarafa doğru daha yönlenmiş durması)

2-)Babinski refleksi (Ayak tabanı bir cisimle yavaşça çizildiği zaman parmaklar bebekte yukarı kalkar)

3-)Kavrama refleksi

4-)Moro refleksi (Bir dış uyaran sonucu bebeğin kollarını açıp kucaklama konumuna gelmesi)

5-)Yürüme refleksi (Bebeğin destekli bir şekilde koltuk altından tutulduğunda adım atma hareketini otomatik yapması)