Öğrenme ve Hafıza

Klasik Şartlanma

Beynimizde ortalama 100 milyar sinir hücresi ve bunların arasında da 100 trilyonlarca bağlantı bulunmakta.Akıl işlevleri enerji akımından (iyonların membran geçişi,oksijen tüketimi, moleküllerin hücre içine ve dışına aktif taşınımı) öte bir şey, akan enerjiyle işlenen bir bilgi işlemedir.Her düşünce serebral(beyinsel)korteksin birçok bölümünü ,limbik sistem,talamus ve beyin sapındaki retiküler formansyonun eş zamanlı sinyallerini gerektirir.Limbik sistem,talamus ve retiküler formasyonun uyarılması haz,hoşnutsuzluk,ağrı ve huzur gibi nispeten daha basit işlevleri oluştururken serebral korteksin özgül alanları uyarılırsa,düşüncenin belirli ve farklı nitelikleri görülmeye başlar.

Öğrenme;bilgi edinme yolu,bilginin beyine alınması,nöronal ağlarda işlenmesi ve beyine ait hale getirilmesi,deneyime bağlı davranış modellerinin değiştirilmesi olarak tanımlanabilir.

Bellek ise bilginin depolanabilmesi ve yeniden kullanılabilir forma dönüştürelerek yeniden kullanılabilme yeteneğidir.

Öğrenmenin temel tipleri nelerdir?

Öğrenmenin temel olarak 3 tipi vardır.Bunlar;

•Non-asosiyatif (çağrışımsız) öğrenme

a)Habituasyon (alışma, duyarsızlaşma)

b)Sensitizasyon (duyarlılaşma)

• Asosiyatif (çağrışımlı) öğrenme

a)Klasik şartlanma

• Aletli (operant) şartlanma

Non-asosiyatif (çağrışımsız) Öğrenme:

Başka uyaranla bağlantısız olarak tek bir uyaran hakkında bilgi edinilmesidir.Kendi içinde 2 gruba ayrılır:

Habituasyon: Tekrarlanan ve organizmaca önemsiz kabul edilen uyaranlara karşı gelişen uyum olarak tanımlanır.Bu yolla önemli ve önemi olmayan uyaranlar öğrenilir.Eğer presinaptik(İletişimde olan 2 sinir hücresinden ilki) salınan transmitter azalırsa buna kısa süreli habituasyon denir.

Sensitizasyon:Şiddetli veya ağrılı uyaranlar verildikten hemen sonra normal uyaranlara karşı fizyolojik veya davranış cevabının artmasıdır.

Habituasyon ve sensitizasyon olayları Aplysia denen canlıda solungac ve sifonu geri çeken refleksler araştırılarak ortaya konmuştur.Eğitilmiş Aplysia'da, eğitilmemişlere göre (sensitizasyon ile) iki kat daha fazla postsinaptik uç oluştuğu ve reflekslerinin daha hızlı ve güçlü olduğu gözlenmiştir.

Asosiyatif (çağrışımlı) öğrenme:

Şartlanma ile davranış hafızası, kavrama ile bilgi hafızası oluşur.Uyaran (S) ile cevap (R) arasında bir çağrışım (asosiyasyon) oluşur.Çağrışımlı öğrenme denilince akla hemen Pavlov'un köpek deneyi yani klasik şartlanma gelir.Ivan Pavlov bu çalışmasıyla 1904 yılında Nobel ödülü kazanmıştır.Klasik şartlanmada;

• Önce şartsız bir refleks oluşturulur.

• Besin (şartsız uyaran) gösterilince hayvanın salyası akar.

• Sonra şartsız uyarandan önce şartlı uyaran (zil sesi-CS) verilir.

• Eğer şartlı uyaran ile şartsız uyaran uygun şekilde (aralığı 0,5 sn) eşleştirilerek ardı ardına verilirse bir müddet sonra şartlı uyaranın tek başına refleks cevabı oluşturduğu görülür.

Aletli Şartlandırma:

Klasik şartlandırmada şartlı refleks pasif olarak öğrenilir.Aletli (operant) şartlandırma ile yeni bir davranış aktif olarak öğrenilir. Öğrenilmesi istenen cevap biçimi mükafat veya ceza şeklindeki uyarandan sonra gelir (Skinner kutusu).Aletli şartlandırma insan ve hayvana özgü davranışlardan

pek çoğunun kazanılmasında, devam ettirilmesinde ve frenlenmesinde önemlidir.Buna klasik olarak ödül ve ceza yöntemiyle koşturulan hamsterlar örnek verilebilir.

Öğrenme piramidine göre en iyi öğrenme %90 oranında başkalarına anlatarak gerçekleşmektedir.Bunu %75 oranında pratik yapmak,%50 oranında tartışma,%30 oranında ispatlama,%20 oranında görsel ve işitsel,%10 oranında ise okuma takip eder.

Hafıza

Beyindeki hafıza sistemleri niteliklerine göre iki büyük gruba ayrılır.Bunlar ifad edilen(dekleratif açık) ve ifade edilemeyen(dekleratif olmayan-kapalı) hafızadır. Dekleratif hafıza şuurlu algılananan sesler,görüntüler ve olaylardır.Dil ile ifade edilebilir.Dekleratif olmayan hafıza ise şuurluluk düzeyine ulaşmaz.Bunlar da motor beceriler,zihni beceriler,basit klasik şartlanma,duygusal cevaplar,alışkanlıklar olarak sıralanabilir.

Sürelerine göre hafıza çesitleri nelerdir?

Sürelerine göre duyu hafızası,kısa süreli(primer)hafıza,uzun süreli(sekonder)hafıza,kalıcı(tersiyer)hafıza olarak sınıflandırılır.Duyu uyaranları önce duyu hafızasında otomatik olarak birkaç yüz milisaniye saklanır (kısa süreli hafıza için şifreler hazırlanır).Bilgi alındıktan hemen sonra unutulmaya başlar.Kısa süreli hafızadaki bilgi ise tekrar edilip uzun süreli hafıza şekline dönüştürülmedikçe kısa zamanda unutulur.Bu hafıza yaklasık 1 dakıka civarındadır.Buna en iyi örnek sık tekrar edilmeyen ve çok kullanılmayan telefon numaralarının unutulmasıdır.

Uzun süreli yani sekonder hafıza bilginin uzun süre saklanmasıdır. Kapasitesi ve süresi bilginin saklanması önemine bağlıdır.Hatırlanması için belli bir zamana ihtiyaç vardır.Kalıcı(tersiyer)hafızada hafıza izlerinden (engram) bir kısmı yıllar boyu sürdürülen tekrar sonucu iyice pekişir ve hiçbir zaman unutulmaz.Bu hafızayı ancak hastalıklar ve lezyonlar etkileyebilir.Alzheimer hastalığında tersiyer hafızanın etkilenmesi ile kendi ismini bile unutma görülebilmektedir.

Öğrenme piramiti